Afbeelding 1: Academie voor beeldende kunsten Arnhem 1960-1970, foto Cor de Boer, Gelders Archief ingang 1538, fotocoll. De Boer inv. nr. 409.
Categorie: beschouwing/Onderwerp: De beeldende milieuvormgeving in Arnhem in de jaren zeventig van de twintigste eeuw en de invloed van Berend Hendriks binnen de gemeentelijke Commissie Beeldende Vormgeving Openbare Gebouwen en Terreinen/Auteur: Peter Nijenhuis
De Arnhemse School hield zich in de jaren zeventig van de vorige eeuw bezig met de vormgeving van de publieke ruimte. Hoe invloedrijk waren de vormgevers van de Arnhemse School in hun thuisbasis en wat is er veertig jaar later in Arnhem over van hun werk?
Ontgrenzing
Er werd in Nederland in de jaren zeventig van de vorige
eeuw onder druk van bevolkingsgroei en woningnood meer gebouwd dan ooit, maar
niet tot ieders tevredenheid. Critici gaven af op de eenvormigheid en de onmenselijke
schaal. Nieuwbouwwijken boden weinig beleving. Ze misten verscheidenheid, de
combinatie van orde en rafeligheid, herkenbaarheid en meerduidigheid van
historisch gegroeide stadskernen. Ook wat betreft hun gebruiksmogelijkheden
schoten ze tekort. Men had er enerzijds te weinig ruimte om zich af te zonderen
en geborgen te voelen. Anderzijds bood de nieuwbouw te weinig mogelijkheden
voor spel, ontdekking, ontmoeting en identificatie met de eigen leefomgeving.
De kritiek kwam uit verschillende kampen. Ongetwijfeld
het meest bekende daarvan was de kring rond het tijdschrift Forum.[1]
Kritiek werd eveneens geleverd door de Arnhemse School. Anders dan de kringen
rond Forum waren degenen die tot de Arnhemse School werden gerekend geen
architecten of stedenbouwkundigen. Het waren kunstenaars die hadden gestudeerd
of als docent verbonden waren aan de opleiding Monumentaal Nieuwe Stijl van de
Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem, in 1964 opgezet door de toen pas vijfentwintigjarige,
maar als kunstenaar al succesvolle Peter Struycken.[2]
In de bouwwereld, waar architecten en stedenbouwers de
toon aangaven, waren de Arnhemse monumentale kunstenaars of, beeldende milieuvormgevers
zoals ze ook wel werden genoemd, betrekkelijke buitenstaanders. De
voorgeschiedenis van de Arnhemse opleiding was de monumentale kunst oude stijl:
de plastieken, muurschilderingen, glas-in-loodramen en wat dies meer zij, die
voorheen openbare gebouwen, straten en pleinen sierden en vormgaven aan collectief
gedragen waarden en ideeën. Was daar in de samenleving van na 1945, die zich op
allerlei fronten en ingrijpender dan voorheen moderniseerde, nog plaats voor?
Niet volgens Berend Hendriks, die in Arnhem door directeur Verburg aan
initiatiefnemer Peter Struycken werd toegevoegd om vorm te geven aan het nieuwe
studieprogramma. Van daadwerkelijk door iedereen, zonder distantie gedragen
waarden en ideeën was naar zijn mening juist steeds minder sprake. Daarmee was
de zin en de noodzaak van de monumentale kunst oude stijl verdwenen, maar een
ander, nieuw en belangrijk werkterrein diende zich aan.[3]
Afbeelding 2 t/m 20: 2 Ad Dekkers, Hans Koetsier, Galerie houdster Riekje Swart, Bob Bonies en Peter Struycken 1968, foto Bram Wisman. Maria Austria Instituut. Bestandsnaam 030025000703..3 Berend Hendriks, interieur Koningskerk Watergraafsmeer 1956.4 Peter Struycken, Wetsmatige beweging 1963, Lak op paneel, Dordrechts Museum. 5 Ad Dekkers, tegelreliëf schoolplein MTS Gouda 1971.6 Bob Bonies, 65 014 8.10, 1965. Website Borzo Gaerie.7 Hans Koetsier, I want it, Ik wil het, zeefdruk 1974 1976. 8 Jan Schoonhoven, R 71-10, 1971, hout, karton, papier, verf (latex) Kröller Müller Museum.9 Forum 1960 1961 nr. 6 7, omslagontwerp Jurriaan Schofer. 10 Aldo van Eyck speelplaats Dijkstraat 1954. Artikel Marina van den Bergen ArchiNed. 11 Aldo van Eyck, speelplaats Buitenveldert (Van Eesterenmuseum Amsterdam). 12 Aldo van Eyck, Burgerweeshuis Amsterdam 1967.13 Aldo van Eyck, Burgerweeshuis Amsterdam 1967.14 Aldo van Eyck, Burgerweeshuis Amsterdam 1967. 15 Aldo van Eyck, speelplaats Nieuwmarkt Amsterdam. 16 Aldo van Eyck, klimpalen Vondelpark Amsterdam. 17 Herman Hertzberger, Repeated Living Cells, studie Forum 1959. Het Nieuwe Instituut. 18 Herman Hertzberger, Repeated Living Cells, studie Forum 1959. Bron Het Nieuwe Instituut. 19 Herman Hertzberger, schets voor het Centraal Beheergebouw 1968 Het Nieuwe Instituut. 20 Herman Herzberger, Centraal Beheer Apeldoorn Ontwerp 1972.
